Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ và ngành thuế tăng cường kiểm tra chuyên sâu, nhiều hộ kinh doanh (HKD) đã bất ngờ bị truy thu thuế với số tiền lên đến hàng trăm triệu đồng. Những trường hợp này không chỉ phản ánh lỗ hổng trong quản lý, mà còn cho thấy sự thiếu hiểu biết về nghĩa vụ thuế của một bộ phận không nhỏ hộ kinh doanh trên thị trường.
1. Bất ngờ nhận quyết định truy thu vì doanh thu "thực tế" cao hơn khai báo
Tháng 8/2024, một hộ kinh doanh ăn uống tại TP.HCM bị truy thu gần 180 triệu đồng thuế và tiền phạt do doanh thu thực tế cao hơn gấp đôi so với số liệu đã kê khai. Cơ quan thuế phát hiện qua:
- Dữ liệu máy POS kết nối ngân hàng
- Giao dịch chuyển khoản từ khách hàng
- Đối chiếu doanh số nhập hàng với nhà cung cấp
Chủ hộ thừa nhận trước nay chỉ “ước lượng” doanh thu để khai thuế, không theo dõi số liệu kế toán đầy đủ. Trường hợp này là ví dụ điển hình cho sự thay đổi trong cách cơ quan thuế sử dụng dữ liệu điện tử để đối chiếu doanh thu.
2. Hộ kinh doanh livestream - tần suất cao, doanh thu lớn nhưng khai thuế nhỏ giọt
Năm 2023–2024, ngành thuế nhiều tỉnh thành đã tiến hành rà soát các hộ kinh doanh qua mạng, đặc biệt là livestream bán hàng. Một hộ bán mỹ phẩm online ở Hà Nội bị truy thu 350 triệu đồng, bao gồm:
- Thuế GTGT
- Thuế thu nhập cá nhân
- Tiền chậm nộp
- Phạt do khai sai và cố tình giấu doanh thu
Nguyên nhân chủ yếu là không xuất hóa đơn, giao dịch chủ yếu qua chuyển khoản, và doanh số thật được ngân hàng báo cáo cho cơ quan thuế theo quy định.
Đây là minh chứng rõ ràng cho xu hướng: kinh doanh online không còn là “vùng trống thuế”.
3. Hộ kinh doanh karaoke - thu nhiều nhưng kê khai ít: 3 năm truy thu gần nửa tỷ đồng
Tại một tỉnh miền Trung, đoàn thanh tra đã phát hiện một hộ kinh doanh dịch vụ karaoke khai doanh thu hằng tháng chỉ 40–50 triệu đồng, nhưng:
- Số lượng phòng hát cao
- Lượng khách ra vào lớn
- Đối chiếu đồng hồ điện – nước cho thấy mức tiêu thụ tương ứng với doanh thu gấp nhiều lần
Cơ quan thuế đã truy thu và phạt tổng cộng 480 triệu đồng. Chủ hộ cho biết “không biết phải lưu trữ sổ sách chi tiết”, nhưng cơ quan thuế khẳng định: dù là HKD thì vẫn phải đảm bảo kê khai đúng doanh thu.
4. Những sai lầm phổ biến dẫn đến bị truy thu thuế
Qua nhiều vụ việc, có thể tổng hợp các “lỗi” thường gặp của hộ kinh doanh:
4.1. Kê khai doanh thu thấp hơn thực tế
Do không có hệ thống theo dõi, nhiều hộ “ước lượng” và bị đối chiếu qua nguồn:
- Ngân hàng
- Nhà cung cấp
- Dữ liệu hóa đơn đầu vào
- Công nghệ kiểm tra POS, camera, lưu lượng khách
4.2. Không xuất hóa đơn
Đặc biệt trong lĩnh vực ăn uống, dịch vụ, thương mại online.
4.3. Không theo dõi chi phí - doanh thu một cách bài bản
Dẫn đến sai sót trong kê khai tự tính thuế.
4.4. Không cập nhật quy định pháp luật
Nhiều hộ không biết mình thuộc diện phải sử dụng hóa đơn điện tử hoặc kê khai theo phương pháp khoán điều chỉnh.
4.5. Cố tình che giấu giao dịch không dùng tiền mặt
Nhưng ngân hàng và ví điện tử đều chịu sự giám sát giao dịch lớn theo quy định.
5. Hệ quả nặng nề khi bị truy thu thuế
Khi bị phát hiện, HKD không chỉ phải nộp phần thuế thiếu, mà còn:
- Tiền chậm nộp: 0,03%/ngày
- Phạt 20% do khai sai
- Phạt vi phạm hành chính
- Truy thu lại 5 năm nếu phát hiện hành vi gian lận
Nhiều hộ từ mức thuế khoán chỉ vài triệu mỗi tháng đã phải nộp tới hàng trăm triệu đồng một lần, gây “sốc tài chính”.
Các chuyên gia thuế khuyến nghị:
- Theo dõi doanh thu – chi phí bằng phần mềm hoặc sổ sách chuẩn
- Xuất hóa đơn đầy đủ, kể cả bán online
- Không giấu doanh thu giao dịch qua ngân hàng
- Tư vấn từ kế toán hoặc cán bộ thuế khi có thay đổi quy định
- Đăng ký doanh thu sát thực tế, tránh khai thấp để rồi bị phạt nặng
Ngoài ra, ngành thuế hiện nay áp dụng phân tích dữ liệu (data analytics), trí tuệ nhân tạo (AI), và đối soát điện tử nên việc “khai gian” khó hơn rất nhiều so với trước.
