Sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử (TMĐT) trong thời đại số đã kéo theo nhu cầu thanh toán nhanh chóng, tiện lợi và an toàn. Các phương thức thanh toán điện tử không chỉ giúp tối ưu hóa quy trình mua bán mà còn đóng vai trò then chốt trong xây dựng niềm tin giữa người tiêu dùng và doanh nghiệp. Tuy nhiên, sự gia tăng thanh toán trực tuyến cũng đi kèm với nguy cơ lộ lọt thông tin, gian lận tài chính. Do đó, việc nắm bắt các hình thức thanh toán phổ biến cũng như các quy định pháp luật liên quan đến bảo mật là điều cần thiết đối với cả người bán và người mua.
1. Các hình thức thanh toán phổ biến trên TMĐT hiện nay
Đây là hình thức người mua thanh toán trực tiếp bằng tiền mặt hoặc thẻ khi nhận hàng. COD vẫn là lựa chọn phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt với người dùng chưa quen giao dịch online hoặc không có tài khoản ngân hàng.
Ưu điểm: an toàn, không cần cung cấp thông tin cá nhân/tài chính khi đặt hàng.
Hạn chế: gia tăng chi phí thu hộ cho người bán, dễ dẫn đến tình trạng hủy đơn, từ chối nhận hàng.
1.2. Thanh toán qua chuyển khoản ngân hàng
Người mua thực hiện chuyển khoản trực tiếp đến tài khoản ngân hàng của người bán trước khi giao hàng.
Ưu điểm: nhanh gọn, minh bạch, dễ xác minh giao dịch.
Hạn chế: rủi ro khi giao dịch với bên bán không uy tín (do đã thanh toán trước).
Các cổng như Momo, ZaloPay, VNPay, ShopeePay, OnePay, Payoo… cho phép người dùng thanh toán nhanh chóng thông qua ví điện tử, thẻ ATM nội địa hoặc thẻ tín dụng.
Ưu điểm:
- Giao dịch nhanh chóng, tích hợp nhiều hình thức thanh toán.
- Tích điểm, hoàn tiền, ưu đãi giảm giá.
Hạn chế:
- Phụ thuộc vào nền tảng trung gian.
- Phí giao dịch (đối với người bán).
- Rủi ro nếu người dùng không bảo mật ví cẩn thận.
Người dùng nhập thông tin thẻ để thanh toán qua nền tảng của website TMĐT.
Ưu điểm: thuận tiện, chấp nhận rộng rãi ở các trang TMĐT lớn.
Hạn chế: rủi ro bị đánh cắp thông tin nếu website không được bảo mật tốt (https, PCI DSS...).
Người mua sử dụng app ngân hàng hoặc ví điện tử để quét mã QR trên website/sàn TMĐT và thực hiện thanh toán.
Ưu điểm: không cần nhập thông tin thẻ, nhanh và dễ dùng.
Hạn chế: phụ thuộc vào thiết bị di động và kết nối mạng.
3. Quy định pháp luật liên quan đến bảo mật thanh toán điện tử
- Điều chỉnh toàn diện hoạt động giao dịch điện tử trong nhiều lĩnh vực, trong đó có thanh toán TMĐT.
- Xác định rõ trách nhiệm của tổ chức cung cấp dịch vụ trung gian thanh toán trong việc bảo mật thông tin người dùng.
- Quy định về bảo mật dữ liệu cá nhân, mã hóa thông tin, và an toàn hệ thống thanh toán.
- Các tổ chức xử lý thông tin thanh toán phải có biện pháp kỹ thuật và hành chính để ngăn ngừa rò rỉ dữ liệu.
- Yêu cầu các tổ chức tín dụng và trung gian thanh toán phải:
- Áp dụng tiêu chuẩn bảo mật quốc tế như PCI DSS đối với hệ thống thanh toán thẻ.
- Xây dựng hệ thống xác thực giao dịch nhiều lớp (OTP, token).
- Đảm bảo hạ tầng mạng được mã hóa, giám sát và kiểm tra định kỳ.
- Các sàn TMĐT phải công bố đầy đủ các biện pháp bảo vệ thông tin thanh toán cho người dùng.
- Người bán không được lưu trữ thông tin tài chính (như mã CVV thẻ, số tài khoản) nếu không được người dùng đồng ý rõ ràng.
4. Một số khuyến nghị cho doanh nghiệp và người tiêu dùng
- Tích hợp cổng thanh toán đạt chuẩn bảo mật (SSL, PCI DSS).
- Rà soát lỗ hổng bảo mật định kỳ.
- Cung cấp rõ ràng chính sách thanh toán, hoàn tiền, xử lý sự cố.
- Chỉ thanh toán trên website/sàn TMĐT đáng tin cậy.
- Không chia sẻ mã OTP hoặc thông tin thẻ cho bên thứ ba.
- Ưu tiên sử dụng hình thức xác thực hai lớp (2FA).
